Bebekler ve çocuklar dünyayı duyularıyla öğrenir ve keşfederler. Çocuklarda duyusal gelişimin önemini ve yedi duyu aracılığıyla nasıl öğrendiklerini yazımızın devamında okuyabilirsiniz.
Duyusal Gelişim Nedir?
Bebekler duyu sistemleri aracılığıyla öğrenmeye başlarlar. Gözleri ve kulakları gibi duyu organları aracılığıyla bilgi alırlar. Akıl ve duyular, anlamlı bir dünya yaratmak için birlikte çalışır. Erken çocukluk döneminde duyusal gelişim, genel sağlık ve esenlik için önemlidir. Çocuğun öğrenmesinin ve algısının temelini oluşturur.
Bebekler doğumdan itibaren duyusal uyarılara tepki vermeye başlar. Başlarını sese doğru çevirir, nesneleri gözleriyle takip eder, dokunarak ellerini ve ayaklarını keşfederler. Daha sonra el-göz koordinasyonunu geliştirmeye başlarlar ve gördükleri bir şeye dokunmak için ellerini kullanırlar. Daha sonra tat alma duyusunu uyaran şeyleri ağızlarına koyarak göz-el-ağız keşfine başlarlar.
Çok daha sonra görsel derinlik algıları gelişir ve merdivenlerden düşmeden veya bir şeylerin içine girmeden güvenli bir şekilde hareket etmelerini sağlar. Duyuları bağımsız olarak gelişse de, bebekler birinci yılın sonunda duyusal bütünleşmeye ulaşırlar . Daha sonra, özellikle görme ve işitme olmak üzere, birden fazla duyudan gelen bilgileri birlikte işleyebilirler.
7 Duyu Nedir?
Dokunma, tatma, görme, işitme ve koku alma. Bunlar beş temel duyudur.
Ancak vücudun iki önemli duyusu daha olduğunu biliyor muydunuz – beden farkındalığı ve denge?
Yedi duyunun her birine bir göz atalım.
1. Görme (Görsel)
Görme duyusu aracılığıyla şunları yapabiliriz:
- Gördüğümüz bilgileri yorumlamak
- Çevremizdeki nesneleri veya çevreyi tanımak
- Nereye hareket ettiğimizi görmek ve gezinmek
- Bilgiyi (gözlerle) almak ve çevremize tepki verebilmemiz için bilgiyi vücudun geri kalanına aktarmak
- Gördüklerimizi adlandırarak dil ve kelime dağarcığı oluşturmak
Görme, doğuştan gelen duyuların en az gelişmişidir. Yenidoğan bebekler net bir şekilde odaklanamazlar veya 30 cm ilerisini göremezler.
Bu duyuyu geliştirmek için doğumdan itibaren görsel uyarım çok önemlidir. Bebeğiniz şunları öğrenmelidir:
- Gözleriyle nesneleri nasıl takip edeceği
- Renkleri nasıl ayırt edeceği
- Gözlerin birlikte çalışmasını nasıl sağlayacağı
- El-göz kordinasyonu
- Mekansal algı – etrafındaki şeylerle ilgili olarak nerede olduğu
- Derinlik algısı – önde veya yakın olan, arkada veya uzakta olan
1 yıl ile 18 ay arasında çocuklar bir yetişkinle aynı vizyona sahiptir. Bebeğinizin bir oyuncağı gözleriyle takip etmesi gibi egzersizler sadece göz kaslarını güçlendirmekle kalmaz, aynı zamanda görsel algısını da geliştirir – daha sonra okumak için gerekli olan önemli bir beceridir.
2. İşitme (İşitsel)
İşitme duyumuz aracılığıyla şunları yapabiliriz:
- Duyduğumuz sesleri algılamak ve yorumlamak
- Sesin hangi yönden geldiğini belirlemek
- Ses kaynağının mesafesini belirlemek
- Bir sesin önemini anlamak (örneğin, karşıdan karşıya geçerken size doğru hızla gelen bir araba bu bağlamda bir tehlike sesidir)
- İşitme sistemi doğumda görme duyusundan daha iyi gelişir. Bunun nedeni, gebeliğin 28. haftasında zaten gelişmiş olmasıdır. Ses, kulaktaki alıcılar tarafından alınan hava dalgalarında taşınır.
- Yenidoğanlar annelerinin sesini erken tanıyabilir ve tiz sesleri iyi duyabilirler.
İşitme ve dinleme, çocukluk döneminde çok önemli becerilerdir ve öğrenmeyle yakından bağlantılıdır. Çocuğunuz ne kadar iyi işitebilir ve dinleyebilirse, entelektüel gelişimi de o kadar iyi olacaktır. Bunun nedeni, iyi işitsel algısal beceriler geliştirmiş olmasıdır . Ayrıca sesi iyi algılayamadığı için kolayca öğrenemeyen bir çocuktan daha az hüsrana uğrayacaktır.
3. Koku
Koku alma sistemi olarak bilinen koku alma duyumuz aracılığıyla şunları yapabiliriz:
- Koku hoş ve hoş olmayan kokular
- Kokuları ayırt etmek
- Tehlikeye karşı uyanık olmak
Ortamdaki kokular, burundaki reseptörler (milyarlarca küçük saç hücresi) tarafından alınır. Koku duyusu gebeliğin 14. haftasında ortaya çıkar. Doğumda iyi gelişmiştir ancak daha fazla uyarılması gerekir.
Bebekler annelerini daha onları görmeden kokularından tanırlar. İlginç bir şekilde koku, beynin duygusal merkeziyle bağlantılı tek duyudur. Bu yüzden tanıdık bir şampuanın veya başka bir şeyin kokusunu alabilir ve hatıralarla dolup taşabilirsiniz.
Koku ayrıca bizi tehlikeye karşı uyarır. Bir kişi tehlikede olduğunda feromon yayar. Bunlar hayvanlar ve çocuklar tarafından koklanabilir.
4. Tat (Lezzet)
Tat alma duyumuz aracılığıyla şunları yapabiliriz:
- Bir yiyeceğin yenilip yenilmeyeceğini belirleme
- Dört temel tadı tanıma ve ayırt etme – tatlı, ekşi, tuzlu, acı
Tadı, onlarla temas eden her şeyi kaydeden dilimizde bulunan tat tomurcukları aracılığıyla algılarız. Dört farklı tat için farklı reseptörler vardır.
Yenidoğanlar tam bir tat bezleri seti ile doğarlar, ancak bu bezlerin tamamen gelişmesi birkaç yıl alır. Zaten tatlı, ekşi, tuzlu ve acı tatları tadabilirler. Bu duyu koku ile yakından bağlantılıdır ve 28. haftada anne karnında da gelişir. Bebekler öğrenmek için hemen hemen her şeyi ağızlarına alırlar ve bu da tat alma duyusunu harekete geçirir.
5. Dokunma (Dokunsal)
Dokunma duyusu aracılığıyla şunları yapabiliriz:
- Acıyı ve zevki hissetme
- Bir basıncın hafif mi yoksa derin mi olduğunu hissetme
- Çevremizdeki dünyayı duyma ve anlama
- Sıcaklığı anlama
- Bir nesnenin dokunsal niteliklerini hissetme
Dokunma duyusu, cildin dokunma reseptörleri aracılığıyla algılanır. Beyninize kas ve tendonlardaki ağrı, sıcaklık, basınç ve hareket hakkında bilgi verir. Dokunma, gebe kaldıktan sonra gelişen ilk duyudur. Fetus, rahimdeki sıcaklık ve ağrı uyaranlarına tepki verebilir. Ayrıca doğumda çok iyi gelişmiştir.
Bebeklerin gelişmesi ve sağlıklı olması için sürekli sevgi dolu dokunuşa ihtiyacı vardır. Dokunma duyusu duygusal gelişimleri için önemlidir . Yeterince dokunmayan çocukların sinir gelişimi daha yavaş olur ve bu da gelişimsel gecikmeye yol açar. Bebekler ilk başta dokunarak her şeyi keşfeder ve birkaç yıl boyunca devam eder. Bu, çevrelerindeki dünya hakkında bilgi edinmenin en iyi yollarından biridir.
6. Denge (Vestibüler)
İç kulakta bulunan vestibüler sistem denge hissinden sorumludur . Şunları yapmamızı sağlar:
- Dengemizi korumak
- Baş ve vücut duruşunu korumak
- Hareketin yönünü ve hızını belirlemek
- Bedenlerimizin uzayda nerede hareket ettiğini hissetmek
Vestibüler duyu, uzaydaki konumumuzu değiştirdiğimizde algılayan iç kulaktaki reseptörlerle çalışır. Bu, hangi yöne gittiğimizi, ne kadar hızlı gittiğimizi ve daha hızlı mı yoksa daha yavaş mı gittiğimizi bildiğimiz anlamına gelir. İyi geliştiğinde midemiz bulanmaz veya normal harekete kötü tepki vermeyiz.
İşte bu çok önemli sistemin kısa bir açıklaması:
Vestibüler sistem sayesinde bebekler yerçekimi hissini öğrenerek oturmayı, emeklemeyi, ayakta durmayı ve yürümeyi öğrenirler. Daha sonra bu anlayışı, bir kiriş üzerinde dengeleme gibi daha karmaşık hareketleri yapmayı öğrenmek için kullanacaklardır. Çocuklar, bu sistemi uygun şekilde uyarmak için ilk yıllarda çok fazla harekete ihtiyaç duyarlar. Yuvarlanma, sallanma gibi hareketler yapmaları gerekir.
7. Beden Farkındalığı (Propriyosepsiyon)
Propriosepsiyonun tanımı bizim olduğu duygusu beden farkındalığı veya vücut pozisyonudur. Propriosepsiyon duygusu bize şunları sağlar:
- Gösterdiğimiz çabayı hissetme
- Uzaydaki konumumuzu belirleme
- Kollarımızı ve bacaklarımızı kontrol etme
- Bir şeyin gücünü veya ağırlığını hissetme
Proprioseptörler tüm kaslarımızda, eklemlerimizde, tendonlarımızda ve iç kulakta bulunur. Kaslarımızın ve eklemlerimizin gergin mi rahat mı, meşgul mü yoksa hareketsiz mi olduğunu söylemek için beyne bilgi gönderirler.
Çocuk daha sonra vücudunun uzayda nerede olduğunu hissedebilir ve uzuvlarının nasıl hareket ettiğini bilir. Bu onun dünyasını bedeniyle keşfedebilmesi için gereklidir. Proprioseptörler ayrıca duyguları düzenlemekten ve bir çocuğu sakinleştirmekten sorumludur – örneğin sıkıntılı olduğunda sıkı bir kucaklama.
Duyusal İşleme Nedir?
Duyusal işleme, beynin duyular yoluyla aldığı duyumları nasıl düzenlediğini ifade eder. Beynin kulaklardan, gözlerden ve diğer duyu organlarından gelen çoklu duyusal duyumlara nasıl tepki verdiğidir. [ kaynak ] Bilginin beyin tarafından anlaşılması ve doğru bir şekilde yorumlanması gerekir ki beyin vücuda nasıl uygun tepki vereceğini söyleyebilsin.
Beyin duyusal bilgileri düzgün bir şekilde işlediğinde, çocuk anlamlı ve tutarlı bir şekilde davranabilir. Doğumdan itibaren duyular beyne işlenmesi için sinyaller gönderir. Beyne ne kadar çok bilgi gönderilirse, o kadar çok işlenir ve beyin o kadar gelişir. Bu, duyusal işlemeyi geliştirmenin en iyi yolunun, ebeveynlerin öğrenmesi için bebeğin duyularını uyarması olduğu anlamına gelir.
İşte beynin bilgiyi nasıl işlediğinin bir özeti:
- Bilgiler duyular yoluyla alınır
- İşlenmesi için beyne gönderilir.
- Beyin vücuda nasıl tepki vereceğini söyler
- Gelecekteki deneyimlere nasıl tepki vereceğini etkileyen geçmiş deneyimler hakkında bilgi depolar.
Çocukların duyusal işleme yetenekleri büyüdükçe gelişir ve olgunlaşır. Duyusal ihtiyaçları da zamanla değişir. Bazı çocuklar gürültü, koku veya dokunma gibi belirli uyaranlara karşı çok hassastır ve diğerleri duyusal uyaranlara yetersiz yanıt verir.
Duyumotor Gelişim Nedir?
Duyu-motor işlev, vücudun duyuları ve kas sistemini bütünleştirme yeteneğidir.
Çocuk aynı anda çeşitli duyulardan aldığı bilgileri (örneğin duyulan ve görülen) bir araya getirebilir ve motor becerileri (örneğin hızla giden aracın yolundan çıkmak) yoluyla tepki verebilir. Sinir sistemi, kaslar ve duyular birlikte bir çocuğun dünyasının farkına varmasına ve ona uyum sağlamasına yardımcı olur.
Çocuğun Algısal Gelişimini Geliştirmek
Yaşamın ilk birkaç yılında, algısal gelişim esas olarak dokunma ve hareket duyuları etrafında döner. Çocuk büyüdükçe ve okul öncesi yıllara doğru ilerledikçe, işitsel ve görsel duyuları oluşturmaya kademeli bir geçiş olur.
Algısal gelişim, gelecekte herhangi bir resmi öğrenme için ihtiyaç duyulan temeldir. Algısal gelişim ile ilgili sorunlar yaşayan bir çocuk, daha sonraki gelişimde sorunlar yaşayacaktır. Çocukların tüm bu becerileri geliştirmeleri için erken uyarı almaları çok önemlidir.
İşitsel algı ve görsel algı , dil geliştirmek ve okuma yazma öğrenmek için hayati önem taşıyan iki beceridir.
